„Nije špital nego škola gdje se pamet uči“ – štićenici Kraljevskog i zemaljskog Zavoda za umobolne u Stenjevcu

Kraljevski i zemaljski zavod za umobolne u Stenjevcu osnovan je 1879. godine kao prva psihijatrijska institucija na području Hrvatske. Od samog osnutka zavod su pratili problemi prenapučenosti, velikog broja kronično bolesnih i neizlječivih štićenika i štićenica, epidemija i velike smrtnosti. U ovom se članku istražuje socijalna struktura i život štićenika i štićenica, koji su u zavodu boravili od 1879. do 1918. godine. Uz pomoć članaka hrvatskih psihijatara objavljenih u „Liječničkom vjesniku“, psihijatrijskih publikacija i povijesti bolesti sačuvanih u arhivu Klinike za psihijatriju Vrapče (institucije koja je direktni nasljednik zavoda), istražen je međusobni odnos socijalnog statusa i roda štićenika i štićenica s njihovim dijagnozama i pretpostavljenom etiologijom bolesti. U radu se koristi posredovan govor štićenika kako bi se opisalo postupanje s duševno oboljelim osobama u njihovoj okolini izvan zavoda i nakon dolaska u zavod. Naglasak se stavlja na odnos liječnika i štićenika i način na koji se isti formirao pod utjecajem dominantnog psihijatrijskog diskursa, ali i na percepciju zavodskog liječenja od strane samih štićenika